19.04.2017.
Najstariji tragovi naselja na području Banjaluke su ostaci neolitskog gradinskog naselja koji su upravo pronađeni na prostoru gradske tvrđave Кastel. Nalazi se u središnjem dijelu grada, koji dominira lijevom obalom Vrbasa.
O vremenu nastanka ovog objekta ne postoje pouzdani podaci. Međutim, mnoge okolnosti upućuju na zaključak da se upravo tu nalazilo rimsko naselje Castra. Rimljani su bili izloženi čestim nasrtajima varvarskih naroda, a imali su svakako dovoljne jake razloge da brane cestu koja je prolazila kotlinom Vrbasa. U prilog ovakvim tvrdnjama idu i arheološki nalazi koji su pronađeni na prostoru današnjeg Кastela, a odnose se na rimsku keramiku, novac i građevinarstvo. Posebno važan nalaz je antički žrtvenik posvećen bogu Jupiteru pronađen 1885. godine. Takođe, na prostoru tvrđave pronađeni su ostaci Slavenskog naselja iz perioda ranog srednjeg vijeka (od VIII do XII vijeka).
Intenzivna izgradnja Кastela počinje u pretposljednjoj deceniji XV vijeka, za vrijeme Turske okupacije i vladavine Ferhad paše Sokolovića (1574-1588) koji pored ovog utvrđenja gradi i niz drugih objekata orijentalnog tipa. Ferhad- paša na mjestu današnjeg Кastela prvo gradi svoju utvrđenu tophanu (arsenal), da bi, desetak godina kasnije, tophana prerasla u pravi utvrđeni grad sa kulama i tabijama, koji se neprestano dograđivao. Pošto leži na ušću Crkvene u Vrbas, od tvrđave su bila podignuta dva mosta. Jedan je išao preko Vrbasa, u blizini sadašnjeg Gradskog mosta, a drugi preko Crkvene. Most preko Vrbasa sačuvao se samo u jednoj staroj gravuri. Vrbas i Crkvenu povezivao je veliki opkop (šanac) tako da je tvrđava zapravo, svojevremeno, bila utvrđeno ostrvo kojeg su okruživale vode dviju rijeka. Na zidovima tvrđave je takođe bio i veliki drveni konak koji je gledao na Vrbas, kao i niz zidanih objekata iz perioda dok je u tvrđavi bila austrougarska vojska. Tvrđava ali i grad Banja Luka posebno dobijaju na značaju za vrijeme Austro-Ugarsko-Turskih ratova kao važan geostrateški centar.
Tvrđava Кastel je najstariji istorijski spomenik u gradu Banjaluci.
Autor: mr Božidar Došenović
Izdavač: Pošte Srpske a.d. Banjaluka